Resilience Movement

Acht maanden geleden schreef ik in het artikel “Hangjongeren zijn de oplossing” onderstaande paragraaf. Zojuist hoorde ik Kees van der Pijl over zijn boek “Pandemie van de angst”. En ik hoor mezelf tegenwoordig enkele keren per week vragen aan collega’s en vrienden “Heb je daar een Covid Safety Ticket voor nodig? Want dan moeten we even bekijken of ik wel mee kan.”

En nu ben ik nieuwsgierig naar het volgende: wie van jullie herkent dit perspectief in onze huidige situatie?

Een macro-perspectief

Ik neem je even mee op uitstap naar een macro-perspectief op onze samenleving. Dit is een uitnodiging om mee te duiken in enkele (vereenvoudigde) ideeën van Hannah Arendt. Je mag onderstaande gerust beschouwen als een alarmerend bericht, als een waarschuwing. Als een signaal dat we op een kantelpunt staan in de ontwikkeling van onze samenleving en als een oproep om alle mogelijke wijsheid te verzamelen en vervolgens bewuste, wijze keuzes te maken. Hannah leert ons dat bepaalde dynamieken leiden tot massavorming en tot totalitair denken, en vervolgens tot een totalitair regime waarin tunnelvisie en agressie normaal worden.

• De sociale en maatschappelijke voorwaarden voor massavorming zijn sociale isolatie, een gebrek aan zingeving, en een algemeen gevoel van angst, onbehagen en frustratie. Check: de afgelopen jaren sinds de economische crisissen, stijgende armoede en burnouts, de aanslagen, en corona erbovenop.
• De volgende stap naar totalitair denken is dat er één oplossing wordt voorgesteld, een zeer eenvoudige bemeesterings-strategie die wordt aangeboden om de ongebonden angst te kanaliseren en te verklaren. Check: ongenuanceerde maatregelen, politie- en sociale controle, bestraffing en vaccinatie.
• De meest efficiënte strategie is om onbehagen, frustratie en angst te projecteren op ‘de ander’. Dit is het meest efficiënt en het meest eenvoudig, want fysiologisch en neurologisch gezien is dit de weg van de minste moeite, de minste weerstand, waarin we de minste hersenenergie ‘verspillen’ en waarbij we de weg bewandelen van zelfbehoud door niks aan ons zelf te hoeven veranderen. Jezelf veranderen kost moeite en is confronterend. De ander als probleem zien en hem/haar opleggen om te veranderen is veel comfortabeler. Check: ‘de ander’ is degene die twijfelt, die niet gehoorzaamt, die een ander verhaal vertelt.
• De voorgestelde strategie zorgt voor vernauwing, vereenvoudiging en tunnelzicht op cognitief en emotioneel vlak. Cognitief is er één verklaring, één oplossing, en een duidelijke afgebakende groep schuldigen (check: de ongehoorzamen en in-vraag-stellers) en een groep van lijdende slachtoffers (check: de kwetsbare middenklasse, vooral oudere mensen). De emoties die centraal staan zijn angst, boosheid, onmacht en frustratie, en niet te vergeten liefde voor de redders: zij die de bemeesterings-strategie belichamen en uitdragen (check: een homogene groep virologen, artsen, economen en politici).

Wat blijft er dan nog over als cognitie en emotie beperkt worden? Lichamelijke impulsen krijgen vrij spel. De neurowetenschap en het fenomeen van “neuroceptie” verklaart hoe ons autonoom zenuwstelsel is gericht op stabiliseren en duidelijkheid, op het detecteren van gevaar en onveiligheid. En op zoveel mogelijk verbinding houden met de veiligste groep: vaak komt dit neer op ‘de machthebbenden en de gehoorzamende massa’. De angst om er alleen voor te staan en om te lijden groeit. Deze lichamelijke impulsen leiden naar (soms noodzakelijke!) reacties zoals vechten, vluchten, bevriezen, of instorten. Heel concreet zien we dat in de vorm van agressie en criminaliteit (vechten), emigreren, consumeren, verslaving of risicogedrag (vluchten), het ‘stille midden’ dat zwijgt en alle alternatieve acties negeert of in vraag stelt (bevriezen), en burn-out, depressie, ernstige ziekte, zelfmoord of moord (instorten/ontploffen). De huidige toestanden in onze samenleving tonen dat we al ruimschoots voldoen aan de voorwaarden van massavorming en dat het proces van totalitair denken ver gevorderd is. Er zijn duidelijke tekenen van de agressie die eigen zijn aan een totalitaire regime, zoals het toenemende politiegeweld in banale situaties. Wie had een jaar geleden kunnen denken dat volwassen mensen in hun eigen huis door agenten zouden worden geduwd, geslagen, of zich gedurende twee uur in een kast verstoppen, omdat ze met iets meer dan 10 mensen aanwezig waren? Dat je een boete zou krijgen omdat je muziek maakt en mensen op afstand komen luisteren? Dat je bestraft zou worden omdat je met een paar huisgenoten samen op je balkon staat? Agenten zijn dé instrumenten van een angst-regime. En vluchten, bevriezen of instorten is als agent geen optie, dus wordt er gevochten en ontploft.

Het volledige artikel “Hangjongeren zijn de oplossing” vind je hier. Eén van de conclusies ervan is dat we in tijden van angst vooral sterke sociale netwerken en verbinding nodig hebben om er niet aan onderdoor te gaan, en moeten bouwen aan individuele en collectieve veerkracht, zonder discriminatie en zonder te vervallen in zondebok-verhalen.

Vanuit de Resilience Movement kan sociale verbinding gefaciliteerd worden waar nodig. Laat ons iets weten via het formulier op de contactpagina en we gaan samen op zoek hoe we dit mogelijk kunnen maken!

Ylva Berg