Resilience Movement

Deze week is de week tegen het pesten. Pesten stelt de veerkracht van vele kinderen hevig op de proef. Soms wordt de druk zo groot, dat het blijvende gevolgen heeft voor degene die gepest wordt, én voor de pesters zelf. Want pestgedrag is paradoxaal genoeg vaak een uiting van gebrek aan veerkracht van de pester. Als je je al een hele tijd niet gehoord, niet gezien en vooral onveilig voelt, is agressie ten opzichte van anderen een mogelijke uitweg. Gelukkige kinderen die zich veilig verbonden voelen en authentiek zichzelf kunnen zijn, pesten niet.

Pestgedrag is vooral een gedragsuiting van kinderen die zich op de één of andere manier onveilig voelen, en daardoor (niet intentioneel) anderen in onveiligheid brengen. Net zoals je iemand pijn doet als je zelf pijn hebt, want “dan voelt die ander ook eens wat het is om pijn te hebben”. Omdat dit een onbewust, niet-cognitief proces is, richt degene die zich onveilig voelt zich niet direct tegen degene die hem/haar pijn heeft gedaan, maar (met bijval van anderen) tegen iemand die een zwakkere machtspositie heeft of iemand die om andere redenen niet zal terugvechten. Het lijkt allemaal om macht te draaien, maar het is eigenlijk een manier om een tijdelijk gevoel van veiligheid te ervaren, helaas ten koste van een ander.

In deze week van het pesten wil de Resilience Movement uitnodigen om nieuw onderzoek te ontdekken. Vandaag hebben we toegang tot (Engelstalig) onderzoek en informatie die ons naar de wortels van pestgedrag leiden. De bestaande inzichten zijn zeker waardevol zijn, maar dienen aangevuld te worden.

Wat is verouderend en wat is nieuw? 

Verouderend is de uitsluitend cognitieve aanpak: erover praten, schrijven, filmpjes of liedjes maken en campagnes voeren. Een week per jaar focussen op pestgedrag en tools aanreiken om de rest van het jaar ook alert te blijven en pesten aan te pakken, het is een goede gewoonte geworden. Maar het is niet voldoende.

Nieuw is het ingrijpen in de onderliggende onbewuste processen die de oorzaak zijn van pestproblemen. Want we weten ondertussen – zoals bijvoorbeeld het artikel van Peter Brems op zaterdag 6 februari op VRT nieuws beaamt – dat pestgedrag geen cognitief bewuste, rustig doordachte keuze is.

Via de neurowetenschap weten we nu ook dat: 

• onbewuste processen van (on)veiligheid zich afspelen in het lichaam, in de neuronale netwerken in onze buik, rond het hart en in de hersenstam. Niet in de neocortex waar cognitie en reflectie plaatsvindt.
• er een impulsreactie komt als ons lichaam het signaal “onveillig” geeft: Fight-Flight-Freeze-Faint.
• cognitieve reflectie onmogelijk is zolang we niet schakelen naar “voldoende veilig”.
• er blijvend letsel kan ontstaan als we niet leren terugschakelen naar “veilig”, ongeacht je leeftijd.
• zowel trauma (geen herstel na stressmoment) als veerkracht (wel herstel na stressmoment), genetisch bij geboorte én sociaal tijdens het leven, worden doorgegeven van ouder op kind.

Het goede nieuws is dat iedereen kan leren schakelen van onveilig naar veilig! Het vraagt enkel regelmatige (korte) lichamelijke oefening, concentratie en een omgeving waarin je voldoende veiligheid ervaart. Dat wil zeggen een omgeving waarin je voldoende tijd en ruimte hebt om je gevoelens te kunnen opzoeken, ze leert herkennen en leert uiten op verschillende (niet-destructieve) manieren. Een omgeving waarin je voelt dat er oprechte nieuwsgierige verbinding is van mens tot mens, waarin je leert vallen en weer opstaan (met de nodige steun), waarin je niet wordt beschouwd als een probleemkind dat gefixt moet worden.

Als we nog een laagje dieper willen kijken, dan zien we dat pesters ons eigenlijk wijzen op een fundamenteel probleem in onze samenleving. Een probleem van (on)macht, onveiligheid, prestatie-en tijdsdruk en een grondig gebrek aan middelen, dat zich ook sterk uit in het schoolsysteem; in de te beperkte onderwijsbudgetten, het hoge aantal burnouts bij onderwijspersoneel, de standaard aanpak van straffen en belonen, en door heel veel oordelen over gedrag en vaardigheden. Je krijgt als school én als leerling goede, middelmatige of slechte punten en een hoop stress van ‘de inspectie’, een stempel van flink of niet-flink, je gedragskaartje kleurt rood, oranje of groen, je wordt aanvaard of terecht gewezen.

En toch lukt het ons weer om in de week van het pesten het probleem bij individuele kinderen te leggen, de pesters. Moeten we ons niet eerder de volgende vragen stellen:

• zijn wij als volwassenen in staat om een veilige, nieuwsgierige, onvoorwaardelijk verbindende ruimte te scheppen voor onze kinderen, thuis en op school?
• zijn wij in staat om heldere grenzen te stellen zonder terug te vallen op het onveilige systeem van straffen en belonen?
• zijn wij zelf veerkrachtig genoeg om in eigen boezem te kijken -zoals we vragen aan pesters- om op zoek te gaan naar wat nodig is om de verouderende gewoontes van ons onderwijssysteem (en van de samenleving) fundamenteel te veranderen?

Tot slot een poging tot actualisering van de waardevolle tips uit het bovengenoemde VRT-artikel.

Wat kan je doen als je kind anderen pest?

• Ga zo snel mogelijk met je kind in gesprek en vraag jezelf af wat jij en je kind nodig hebben om tijdens dit gesprek in onvoorwaardelijke verbinding te blijven. Wees rustig en luisterbereid. Probeer vooral te weten te komen waarom je kind pest. Dring aan op Neem de tijd en zoek samen naar eerlijke, duidelijke antwoorden over welke gevoelens er zouden kunnen meespelen, ook je eigen gevoelens. Besef hoe moeilijk deze vraag is, aarzel niet om hulpmiddelen te zoeken (zie bvb de boekenlijst en de emotiewaaier op deze website bij “Downloads”) of contacteer het CLB.
• Maak duidelijk dat je achter de persoon van je kind blijft staan. Je kind moet beseffen dat je zijn gedrag afkeurt, maar niet zijn persoon. Toon je liefde en zeg aan het begin van het gesprek hoeveel je van je kind houdt en dat je er altijd voor hem/haar zal zijn, ongeacht de foutjes die hij/zij maakt. Doe je uiterste best om te luisteren zonder te onderbreken, zonder vragen stellen, zonder advies te geven. Maak ruimte voor vragen en adviezen in een volgende stap (zie “tips voor een veerkrachtige dialoog”). Eindig elk gesprek met een knuffel.
• Wijs op de kwalijke gevolgen van het pestgedrag. Maak duidelijk dat iedereen slechter wordt van pestgedrag, niet alleen het slachtoffer. Vraag vooral welke aangename én onaangename gevoelens en gedachten er bij je kind opkomen als hij/zij iemand wil pesten.
• Maak duidelijk dat het pestgedrag zich niet mag herhalen. Ga samen op zoek naar wat je kind kan helpen om de volgende keer iets anders te doen dan pesten: doe samen regelmatig een lichamelijke centeroefening (bvb deze op Aikido gebaseerde oefening) of zoek samen naar een lichamelijke oefening en informatie die jullie beter past.
• Vraag van je kind een “sorry-gebaar” naar het slachtoffer. Dat kan in de vorm van een brief, een ingesproken boodschap of een gesprek. Vraag wat je kind nodig heeft om dit te kunnen doen. Iets meer tijd? Hulp, steun, aanwezigheid van jou als ouder of van een leerkracht die hij/zij vertrouwt? Besef ook hoe moeilijk het is om dit te doen. Wanneer heb jij voor het laatst je excuses aangeboden? Geef je kind voorbeelden van hoe moeilijk jij het vond en hoe jij het uiteindelijk toch hebt gedaan.

Ylva Berg

Ylva is initiatiefneemster van de Resilience Movement, meertalig Deep Democracy-trainer en facilitator (inclusieve besluitvorming en conflictresolutie) voor kinderen en volwassenen, Trainer MBSR/MBCT en Mindful Opvoeden, Embodiment student, vrijwilligster in een sociale beweging en socio-culturele verenigingen, zangeres en moeder van drie kinderen.